ΚΕΙΜΕΝΟ " Η Μετανάστευση των νέων "φαντάζει" διέξοδος στην ανεργία

                                        "Η μετανάστευση των νέων "φαντάζει" διέξοδος στην ανεργία"

                                          

                                           

                                          Ευαγγελία Τσιλιμιγκρά

Κύμα μετανάστευσης νέου επιστημονικού προσωπικού δημιουργεί η παρατεταμένη ύφεση. Η υψηλή ανεργία και οι χαμηλές απολαβές δείχνουν την πόρτα εξόδου στους νέους, οι οποίοι είναι απογοητευμένοι από την χώρα τους. Στους νέους κυρίαρχα στ είναι τα συναισθήματα της αγωνίας και της απογοήτευσης για την κατάσταση και τις προοπτικές στην ελληνική οικονομία , αλλά και για το μέλλον, που προβλέπεται δυσοίωνο.

Ανεργία, υποαπασχόληση ή ετεροαπασχόληση είναι αυτό που περιμένει τους νέους πτυχιούχους μετά την αποφοίτησή τους. Τα στοιχεία είναι όντως αποκαλυπτικά. Σε πρόσφατη έρευνα σε αδιόριστους εκπαιδευτικούς σχετικά με την αξιοποίηση του πτυχίου τους, ένας στους τέσσερις ήταν άνεργος για περισσότερους από δέκα οκτώ μήνες, οι μισοί απασχολούνταν σε εργασίες εντελώς άσχετες με την επιστήμη τους (υπάλληλοι και ταμίες σούπερ μάρκετ, αποθηκάριοι, υπάλληλοι καταστημάτων ένδυσης και υπόδησης, οδηγοί ταξί, σερβιτόροι και λοιπά τουριστικής φύσεως επαγγέλματα) και ένας στους τέσσερις υποαπασχολούνταν σε δουλειές «σχετικές» (φροντιστήρια, ιδιαίτερα μαθήματα). Πρόσφατη έρευνα της Οριζόντιας Δράσης των Γραφείων Διασύνδεσης των ελληνικών ΑΕΙ μορφοποιεί ξεκάθαρα το πρόβλημα: Οι επιστημονικοί κλάδοι με την υψηλότερη επισφάλεια απασχόλησης είναι οι ξένες γλώσσες, η Ιστορία - Αρχαιολογία, η Ιατρική - Οδοντιατρική, η Φιλολογία -Φιλοσοφία, τα Μαθηματικά - Φυσική - Χημεία, η Φυσική Αγωγή - αθλητισμός. Αντίθετα, οι κλάδοι με τα χαμηλότερα ποσοστά επισφαλούς απασχόλησης είναι η Οικιακή Οικονομία, η Διαιτολογία, η Νοσηλευτική, η Νομική, η Κτηνιατρική, η Φαρμακευτική, οι επιστήμες διοίκησης και οι μηχανικοί υπολογιστών - συστημάτων πληροφορικής - επικοινωνιών.

Υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα περίπου το 30% των νέων πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι άνεργοι, όταν ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι στο 14%. Σημειώνεται, επίσης, ότι η ανεργία στους νέους μεταξύ 15 και 24 χρονών βρίσκεται στο 29,8 %, αρκετά υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (20%), ενώ γίνεται αναφορά και στις προσπάθειες της κυβέρνησης να πείσει τους επιχειρηματίες να προσλαμβάνουν νέους, κατεβάζοντας το όριο του κατώτατου μισθού στα 590 ευρώ και προσφέροντας κρατικές επιδοτήσεις.Το τρομακτικό συμπέρασμα που προέκυψε από έρευνα της Κάπα Research για το «Το Βήμα της Κυριακής» είναι ότι επτά στους δέκα Έλληνες αποφοίτους επιθυμούν να φύγουν στο εξωτερικό για να εργαστούν, ενώ ένας στους δέκα ήδη ψάχνει για δουλειά σε άλλη χώρα ή προσπαθεί να συνεχίσει τις σπουδές του στο εξωτερικό για να αποκτήσει πρόσβαση σ' άλλες αγορές εργασίας. Από εκείνους οι οποίοι δηλώνουν πρόθυμοι να εργαστούν στο εξωτερικό, το 66,4% δηλώνει ότι το κάνει για να έχει καλύτερη ποιότητα ζωής συνολικά, το 44,7% για να βρει μια καλή δουλειά και το 32,6% για να διασφαλίσει περισσότερη αξιοκρατία στην εξέλιξή του. Μάλιστα, το 60,7% δηλώνει ότι θα προτιμούσε μια θέση εργασίας με προοπτική καριέρας στο εξωτερικό παρά μια μόνιμη θέση εργασίας στον ιδιωτικό ή στον δημόσιο τομέα στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα, η συντριπτική πλειονότητα εκείνων που δηλώνουν πρόθυμοι να μεταναστεύσουν θέτει ως επιδιωκόμενο μισθό ένα ποσό της τάξεως των 1.500 ως 5.000 ευρώ.

Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα από την Ερευνητική Μονάδα Περιφερειακής Ανάπτυξης και Πολιτικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, οι χώρες πρώτης προτίμησης, είναι η Βρετανία με ποσοστό 31,7% και οι ΗΠΑ (28,7%), ενώ η Γερμανία έρχεται τρίτη στη σειρά προτίμησης (6,6%), με τέταρτη την Ελβετία. Επιπλέον πολλοί έλληνες γιατροί ζουν και εργάζονται στη Σουηδία. Όσον αφορά τα επιστημονικά πεδία στα οποία απασχολούνται οι έλληνες επιστήμονες του εξωτερικού, το 81% των ελλήνων επιστημόνων ασχολείται κυρίως με τομείς, όπως η οικονομία-διοίκηση επιχειρήσεων και τα νομικά (33%), ο προγραμματισμός ηλεκτρονικών υπολογιστών, η φυσική και η χημεία (25%), ενώ αρκετοί είναι και οι μηχανικοί(23%).

Οι νέοι επιστήμονες που δοκιμάζουν την τύχη τους στο εξωτερικό, ανήκουν συνήθως στην κατηγορία των αποφοίτων με τα περισσότερα προσόντα (γλώσσες, μεταπτυχιακά). Το 73% από αυτούς έχει μεταπτυχιακό τίτλο, το 51,2% έχει διδακτορικό, ενώ το 41% έχει σπουδάσει στα εκατό καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Ακόμη, το 68,4% των πτυχιούχων που εργάζονται στο εξωτερικό, έχει ετήσιο εισόδημα μεγαλύτερο από 40.000 ευρώ. Στην Ελλάδα το ποσοστό των πτυχιούχων που κερδίζουν περισσότερα από 40.000 ευρώ είναι σχεδόν το μισό:

34,4%.

Πού όμως οφείλεται αυτό το τόσο έντονο στη χώρα μας φαινόμενο της νέας μετανάστευσης; Της μετανάστευση, δηλαδή, των νέων πτυχιούχων, που είτε έχουν βρει κλειστές τις πόρτες της αγοράς εργασίας είτε η φύση της απασχόλησή τους δεν συνάδει με τις σπουδές τους ή με τα προσόντα τους. Οφείλεται κυρίως στους εξής λόγους :

>     Στα χαρακτηριστικά της αγοράς εργασίας, όπως τη βρήκαν μετά την αποφοίτησή τους από κολέγια και πανεπιστήμια. Την κατάσταση αυτήν την περιγράφουν διεξοδικά νέοι άνθρωποι, με λόγια όπως: «το σύστημα στην Ελλάδα δεν ενθαρρύνει τους νέους», «δεν βρήκα δουλειά, γιατί δεν είχα γνωριμίες», «εδώ δεν μπορείς να ζήσεις μια αξιοπρεπή ζωή». Σύμφωνα με την έρευνα, ο σημαντικότερος λόγος για την αναζήτηση εργασίας στο εξωτερικό είναι οι καλύτερες προοπτικές επαγγελματικής εξέλιξης, η αξιοκρατία στον εργασιακό χώρο, οι οικονομικές απολαβές, το ενδιαφέρον για την εργασία και η απόκτηση περισσότερων και εξειδικευμένων γνώσεων.

> Είναι γεγονός ότι συνεχώς αυξάνεται ο αριθμός των νεαρών αποφοίτων ανώτερων και ανώτατων ιδρυμάτων που φεύγουν από την Ελλάδα, καθώς η επιδεινούμενη ύφεση πνίγει την αγορά εργασίας. Μεγάλα ποσοστά ανεργίας παρατηρούνται στους Έλληνες αποφοίτους πανεπιστημίων, καθώς η αγορά εργασίας στην Ελλάδα δεν μπορεί να τους απορροφήσει, ενώ η κατάσταση έχει επιδεινωθεί με την οικονομική κρίση. Η υψηλή ανεργία και οι χαμηλές απολαβές δείχνουν την πόρτα εξόδου στους νέους οι οποίοι εγκαταλείπουν απογοητευμένοι τη χώρα τους.

>  Ταυτόχρονα τονίζεται ότι η διαφθορά και η έλλειψη αξιοκρατίας -δυστυχώς η χώρα μας ήδη από τα πρώτα χρόνια ίδρυσης του ελληνικού κράτους χαρακτηρίζεται από μια «κουλτούρα ρουσφετιού» -ωθούν τους νέους να στραφούν σε άλλες χώρες αναζητώντας ένα πιο δίκαιο επαγγελματικό μέλλον.

    

     >     Μία επιπλέον αιτία συνδέεται με την ελλιπή δημιουργία νέων θέσεων εργασίας από τις επιχειρήσεις. Οι τελευταίες επενδύουν όλο και λιγότερο στην Ελλάδα. Πολλές επιχειρήσεις, αντίθετα, μεταφέρουν τα κεφάλαιά τους και επενδύουν στο εξωτερικό. Πολλές μάλιστα άρχισαν ή σκέφτονται να μεταφέρουν είτε την παραγωγή τους είτε ακόμα και την έδρα τους σε χώρες όμορες με λιγότερο δυσβάσταχτο φορολογικό περιβάλλον. Παράλληλα, η εισροή ξένων κεφαλαίων στην Ελλάδα είναι πολύ μικρή.

   >   Υπάρχει επίσης αδυναμία πρόσβασης των νέων στην αγορά εργασίας. Στις διάφορες έρευνες που έχουν γίνει υπογραμμίζεται η ανυπαρξία εργασιακής εμπειρίας ως βασικής αιτίας που οι επιχειρήσεις δεν προσλαμβάνουν νέους. Τα προγράμματα πρακτικής άσκησης, απόκτησης εργασιακής εμπειρίας, επαγγελματικής ειδίκευσης κ.λπ. δεν εμφανίζονται να έχουν την αποτελεσματικότητα και να εφοδιάζουν τους νέους με τα προσόντα που οι επιχειρήσεις απαιτούν.

    

    >     Τέλος, η ανεργία των νέων τροφοδοτείται από την πολύ υψηλότερη ανεργία των πτυχιούχων ΑΕΙ-ΤΕΙ σε σύγκριση με τους αποφοίτους της βασικής και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Αυτό το παράδοξο φαινόμενο οφείλεται- όπως δείχνουν όλες οι έρευνες απορροφητικότητας των ΑΕΙ-ΤΕΙ- στην αναντιστοιχία των ειδικεύσεων και προσόντων των πτυχιούχων με αυτά που ζητά η αγορά εργασίας. Επιπλέον, τα προγράμματα των περισσότερων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων συνεχίζουν να είναι προσκολλημένα στη δεκαετία του '70.

  Συνεπώς οι νέοι της Ελλάδας έχουν δίκιο να βλέπουν με απογοήτευση το μέλλον .Η διέξοδος λοιπόν είναι εκτός συνόρων; Μια πρώτη απάντηση -κυρίως από την οπτική γωνία του νέου πτυχιούχου που μάταια αναζητά εργασία στη χώρα του, είναι πως όντως η λύση είναι στο εξωτερικό. Εκεί όπου θα μπορεί να αναζητήσει τις ευκαιρίες που αναλογούν στις σπουδές και τα προσόντα του και όπου θα καταφέρει να αποκατασταθεί επαγγελματικά. Η άποψη αυτή, αν και ακούγεται λογική από τους απογοητευμένους νέους, δεν αποτελεί, ωστόσο, την ορθότερη λύση για τη χώρα ως σύνολο. καθώς η φυγή πτυχιούχων και νέων στερεί από τη χώρα σημαντικό δυναμικό στο οποίο θα μπορούσε να στηριχτεί η οικονομική ανάκαμψη. Η Ελλάδα φτωχαίνει όχι μόνο λόγω των δημοσιονομικών ελλειμμάτων αλλά και επειδή οι κυρίαρχες πολιτικές επιλογές συμβάλλουν στην απαξίωση και τελικά στο διωγμό των παιδιών της, συχνά των πιο ικανών. Έτσι, χάνεται μία ακόμα ευκαιρία να μετακινηθεί η χώρα στην αλυσίδα παραγωγής της αξίας, ώστε να παράγει πιο σύνθετα προϊόντα και υπηρεσίες έντασης γνώσης ή τεχνολογίας.

 Οι εκτιμήσεις για τη μελλοντική πορεία του φαινομένου δεν είναι αισιόδοξες. Διαχρονικά καταγράφεται μια ισχυρή συρρίκνωση της απασχολησιμότητας των νέων στη χώρα μας. Το 1998 απασχολούνταν το 28,1% των νέων ηλικίας 18 - 25 χρόνων. Ο ΟΟΣΑ προβλέπει ότι η ανεργία των νέων θα φτάσει στο 28% ως το τέλος του 2010, από 25,5% το Σεπτέμβριο του 2009. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Ινστιτούτου Εργασίας (ΙΝΕ) στις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην αγορά εργασίας, οι οποίες έχουν ήδη γίνει ορατές με την αύξηση των απολύσεων και τη μη αναπλήρωση των θέσεων εργασίας που χάνονται. Οι ερευνητές του ΙΝΕ εκτιμούν ότι θα υπάρξει περαιτέρω επιδείνωση του αριθμού των απολύσεων εξαιτίας της μείωσης του ποσού των αποζημιώσεων, που δίνει τη δυνατότητα στις επιχειρήσεις να αναδιαρθρώσουν το προσωπικό τους. Η ανεργία των νέων αναμένεται να μειωθεί μετά το 2011. Είναι πιθανό ότι θα αγγίξει ένα ανώτατο σημείο και στη συνέχεια θα σταθεροποιηθεί. Γενικά εκτιμάται ότι οι νέοι θα συνεχίσουν να ψάχνουν ευκαιρίες για να φύγουν στο εξωτερικό με αποτέλεσμα να υπάρχει «διαρροή εγκεφάλων» σε άλλες χώρες και ότι το φαινόμενο δεν θα σταματήσει μέχρι αντιμετωπιστούν οι «δομικές ατέλειες» του ελληνικού συστήματος και να υπάρξει ανάπτυξη.

  Η κρισιμότητα της κατάστασης επιβάλλει την άμεση ανάληψη δραστικών μέτρων. Πράγμα όχι εύκολο καθώς η οικονομική κρίση έχει επιδεινώσει μια ήδη νοσηρή στην αγορά εργασίας κατάσταση. Συνεπώς κατά την άποψή μας, τα απαραίτητα μέτρα πρέπει να στοχεύουν τόσο στην άμεση ανακούφιση από τις συνέπειες της κρίσης, όσο και στη μακροχρόνια αναδιάρθρωση της οικονομίας.

  

  Όσον αφορά τα άμεσα μέτρα, η ελληνική κυβέρνηση καλείται να αναλάβει δράση και να προωθήσει μεταρρυθμίσεις που θα φέρουν γρήγορα αποτελέσματα -χωρίς ταυτόχρονα να αυξηθούν οι δημόσιες δαπάνες- όπως η βελτίωση των μηχανισμών αναζήτησης εργασίας και κατάρτισης και η μείωση των επιδομάτων για τους μακροχρόνια ανέργους. Ο ΟΟΣΑ ήδη προτείνει πιθανά σχέδια δράσης όπως η καταβολή περιορισμένης αποζημίωσης στην περίπτωση απόλυσης νέων (καθώς και επιμήκυνση της δοκιμαστικής περιόδου για τις συμβάσεις αορίστου χρόνου), σε μια προσπάθεια να πειστούν οι εταιρίες να προσλάβουν νέους, απελευθερωμένες από το φόβο του υψηλού κόστους απόλυσης, σε περίπτωση που ο νέος και άπειρος εργαζόμενους αποδειχτεί ότι δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της επιχείρησης.

 Μέτρα αναλόγου -ίσως και μεγαλύτερης βαρύτητας -πρέπει όμως να ληφθούν για την αντιμετώπιση της ανεργίας που υφίσταται στην Ελλάδα ανεξάρτητα και πριν την οικονομική κρίση .Μέτρα που θα αποβλέπουν σε μια πιο μακροπρόθεσμη πολιτική αναδιάρθρωσης της οικονομίας και ανάπτυξη, που θα ανακάμψουν την εγχώρια αγορά εργασίας. Η δομή της αγοράς στην Ελλάδα έχει άμεση ανάγκη την ενίσχυση της καινοτομίας, ώστε να υπάρξουν περισσότερες επιχειρήσεις που θα θέλουν να αξιοποιήσουν τους αποφοίτους των πανεπιστημίων και όχι μόνο.

 Ένα μέτρο-κλειδί ,είναι η αναβάθμιση της επαγγελματικής εκπαίδευσης-κατάρτισης από την πολιτεία. Οι νέοι πρέπει να είναι συνεχώς ενήμεροι για τις συνθήκες που επικρατούν στην αγορά εργασίας. Είναι απόλυτα απαραίτητη η συνεργασία ανάμεσα στα πανεπιστήμια και στην αγορά εργασίας, ακόμη και ανάμεσα στις επιχειρήσεις και στις σχολές τεχνικής κατάρτισης. Η δημιουργία τμημάτων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση πρέπει να γίνεται με συστηματική μελέτη της αγοράς εργασία καθώς αρκετά από αυτά παρέχουν τίτλους που δεν «λένε τίποτα» στην προσπάθεια των αποφοίτων να βρουν εργασία. Αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι σε αρκετές χώρες του εξωτερικού ενοποιούνται τμήματα πανεπιστημίων τα οποία επανέρχονται σε ευρύτερες ομάδες επιστημών. Επιπλέον η τριτοβάθμια εκπαίδευση έτσι όπως έχει αναπτυχθεί στην Ελλάδα προετοιμάζει στελέχη για τον δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα και όχι για τον ιδιωτικό. Πολλοί νέοι επιδιώκουν να εισαχθούν σε ΑΕΙ και ΤΕΙ-είτε έχουν τα προσόντα είτε όχι-με την ελπίδα ότι όταν αποφοιτήσουν, θα εργαστούν στο Δημόσιο, ενώ ελάχιστη προσοχή δίνεται στην τεχνική εκπαίδευση. Επειδή όμως το Δημόσιο έχει περιορίσει σημαντικά τις προσλήψεις, η ανεργία διογκώνεται. Αντίθετα, υπάρχει έλλειψη προσφοράς τεχνικών επαγγελμάτων. Εδώ βρίσκεται η μεγάλη διαφορά μας από τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίες έχουν ανεπτυγμένη βιομηχανία και η πλειονότητα των αποφοίτων Λυκείου απασχολείται σε αυτήν. Η δυσλειτουργία αυτή με την τεχνική εκπαίδευση στην Ελλάδα φαίνεται ότι αποτελεί και τη σημαντικότερη συμβολή της εκπαίδευσης στον παράγοντα «ανεργία» όπως επισημαίνει και ο διευθυντής του Ινστιτούτου Εργασίας κ.Σ.Ρομπόλης. Συνεπώς η παρούσα κατάσταση επιβάλλεται να αλλάξει με το να δοθεί η δέουσα έμφαση στην τεχνική εκπαίδευση. Ωστόσο, σ' αυτό το σημείο πρέπει να τονιστεί ότι το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης το φέρει όχι τόσο το εκπαιδευτικό σύστημα αλλά η ίδια η οικονομία και τα διαρθρωτικά προβλήματα που αντιμετωπίζει. Και αυτό γιατί η ανεργία έχει πιο πολύ να κάνει με την ύπαρξη ή όχι θέσεων εργασίας και λιγότερο με την εκπαίδευση αυτή καθαυτή.

  Για τη μείωση της ανεργίας έμφαση πρέπει να δοθεί στον εγκαταλελειμμένο γεωργικό τομέα. Είναι τουλάχιστον λυπηρό -αν όχι καταστροφικό το φαινόμενο της εγκατάλειψης της γεωργίας σε μια κατά κόρων γεωργική χώρα και η στροφή σε έναν τριτογενή τομέα που υπολειτουργεί καθώς δεν υπάρχει το κατάλληλο αναπτυξιακό υπόβαθρο -τουλάχιστον όχι ακόμη -στη χώρα μας. Πολύ περισσότερο για τις βιολογικές καλλιέργειες στην οποίες η χώρα μας θα μπορούσε να διέθετε συγκριτικό πλεονέκτημα. Σε ποια έκταση , όμως, ο πρωτογενής τομέας είναι σε θέση να απασχολήσει χιλιάδες νέους, όταν η Κοινή Γεωργική Πολιτική της ΕΕ συρρικνώνεται; Εξ άλλου ποιος διατίθεται να «φάει τα νιάτα του δουλεύοντας στα χωράφια;» Αυτή η στενόμυαλη και εσφαλμένη, ωστόσο, νοοτροπία του έλληνα-τόσο του νέου όσο και του γονιού που θέλει το παιδί του «επιστήμονα» με αποτέλεσμα μια πληθώρα «άσχετων επιστημόνων » ή «κορνιζαρισμένων πτυχίων»- πρέπει οπωσδήποτε να μεταβληθεί αν επιδιώκουμε πραγματικά την ανάπτυξη της χώρας.

 Ελπίζοντας σε ένα καλύτερο μέλλον ,τονίζουμε πως είναι αναγκαία η αλλαγή του αναπτυξιακού μοντέλου στην χώρα μας με την παράλληλη προώθηση της έρευνας, κάτι που θα συντελέσει στην εξομάλυνση προσφοράς και ζήτησης στην αγορά εργασίας τόσο των πτυχιούχων όσο και των μη πτυχιούχων στην Ελλάδα και θα μειώσει το φαινόμενο της «διαρροής εγκεφάλων».